¹ Las persunas assicuradas èn obligadas da pajar contribuziuns, uscheditg ch'ellas han in'activitad da gudogn.³⁰

^1bis Per persunas senza activitad da gudogn cumenza l'obligaziun da pajar contribuziuns il 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna. Ella dura fin la fin dal mais, en il qual la persuna senza activitad da gudogn cuntanscha la vegliadetgna da referenza tenor l'artitgel 21 alinea 1.³¹

² Deliberads da l'obligaziun da pajar contribuziuns èn:

a.³²

ils uffants cun activitad da gudogn fin ils 31 da december da l'onn ch'els cumpleneschan 17 onns;

b. e c.³³ …

d.³⁴

confamigliars che collavuran e che na retiran nagin salari en daner blut, fin ils 31 da december da l'onn ch'els cumpleneschan 20 onns;

e. ³⁵

…

³ Las atgnas contribuziuns valan sco pajadas, sch'il conjugal ha pajà contribuziuns en l'import d'almain duas giadas la contribuziun minimala, en cas da:

a.

conjugals senza activitad da gudogn da persunas assicuradas cun activitad da gudogn;

b.

persunas assicuradas che collavuran en il manaschi da lur conjugal, sch'ellas na retiran nagin salari en daner blut.³⁶

⁴ L'alinea 3 vegn er applitgà per ils onns chalendars, en ils quals:

a.

la lètg vegn serrada u schliada;

b.

il conjugal cun activitad da gudogn retira u suspenda ina renta da vegliadetgna.³⁷

¹ Las contribuziuns da las persunas assicuradas cun activitad da gudogn vegnan fixadas en pertschients da l'entrada or da l'activitad da gudogn dependenta ed independenta.

² Il Cussegl federal po excluder da la calculaziun da las contribuziuns:

a.

las entradas da gudogn or d'ina activitad pratitgada a l'exteriur;

b.³⁹

las entradas da gudogn realisadas suenter la cumplenida da la vegliadetgna da referenza tenor l'artitgel 21 alinea 1 fin a l'autezza dad ina giada e mez l'import minimal da la renta da vegliadetgna tenor l'artitgel 34 alinea 5; il Cussegl federal pussibilitescha a las persunas assicuradas da desister da l'exclusiun da la calculaziun da las contribuziuns.

¹ Da l'entrada or da l'activitad da gudogn dependenta, numnà salari decisiv en quai che suonda, vegn incassada ina contribuziun da 4,35 pertschient.⁴⁰

² Sco salari decisiv valan tut las remuneraziuns per lavurs prestadas en ina plazza dependenta durant in temp determinà u nundeterminà. Il salari decisiv cumpiglia er supplements da chareschia ed auters supplements da salari, provisiuns, gratificaziuns, prestaziuns en natiralias, indemnisaziuns da vacanzas e da firads sco er autras prestaziuns, plinavant bunamauns, sche quels correspundan ad ina part essenziala dal salari.

³ Per confamigliars che collavuran vala sco salari decisiv mo il salari en daner blut:

a.

fin ils 31 da december da l'onn ch'els cumpleneschan 20 onns; sco er

b.⁴¹

las entradas da gudogn realisadas suenter la cumplenida da la vegliadetgna da referenza tenor l'artitgel 21 alinea 1 fin a l'autezza dad ina giada e mez l'import minimal da la renta da vegliadetgna tenor l'artitgel 34 alinea 5; il Cussegl federal pussibilitescha a las persunas assicuradas da desister da l'exclusiun da la calculaziun da las contribuziuns.⁴²

⁴ Il Cussegl federal po excluder dal salari decisiv prestaziuns socialas sco er pajaments ch'in patrun ha fatg a ses lavurants a chaschun d'eveniments spezials.

⁵ ...⁴³

¹ Ils lavurants d'in patrun che n'è betg obligà da pajar contribuziuns, pajan contribuziuns dad 8,7 pertschient sin lur salari decisiv.

² Las contribuziuns dals lavurants da patruns che n'èn betg obligads da pajar contribuziuns, pon vegnir incassadas tenor l'artitgel 14 alinea 1, sch'il patrun dat ses consentiment. En quest cas importa la tariffa da contribuziun per il patrun e per il lavurant mintgamai 4,35 pertschient dal salari decisiv.

Il Cussegl federal po fixar salaris globals per confamigliars che collavuran en l'agricultura.

¹ Da l'entrada or da l'activitad da gudogn independenta vegn incassada ina contribuziun dad 8,1 pertschient. Per calcular la contribuziun vegn l'entrada arrundada giu sin ils proxims 100 francs. Sche quella importa main che 58 800⁴⁷, dentant almain 9800 francs⁴⁸ per onn, sa reducescha la tariffa da contribuziun fin a 4,35 pertschient tenor ina scala degressiva che vegn fixada dal Cussegl federal.

² Sche l'entrada or da l'activitad da gudogn independenta importa 9700 francs⁴⁹ per onn u damain, sto la persuna assicurada pajar la contribuziun minimala da 422 francs⁵⁰ per onn, nun che quest import saja gia vegnì pajà sin ses salari decisiv. En quest cas po ella pretender che la contribuziun per l'activitad da gudogn independenta vegnia incassada tenor la tariffa la pli bassa da la scala degressiva.

¹ Entradas or da l'activitad da gudogn dependenta èn tut las entradas da gudogn che na derivan betg d'ina indemnisaziun per lavurs prestadas en plazza dependenta.

² Per eruir las entradas or da l'activitad da gudogn independenta vegnan deducids da l'entrada brutta:

a.

ils custs ch'èn necessaris per realisar l'entrada brutta;

b.

las amortisaziuns e las retenziuns motivadas da la fatschenta dal manaschi commerzial, che correspundan a la svalitaziun;

c.

las perditas da fatschenta effectivas e cudeschadas;

d.⁵¹

las contribuziuns ch'il possessur d'ina fatschenta ha pajà durant la perioda da calculaziun ad instituziuns da provediment a favur da l'agen persunal, sch'igl è exclus che quellas vegnian duvradas cuntrari a l'intent, sco er contribuziuns per intents exclusivamain d'utilitad publica;

e.⁵²

ils apports persunals ad instituziuns dal provediment professiunal, sch'els correspundan a la part usitada dal patrun;

f.⁵³

il tschains da l'agen chapital ch'è vegnì investì en il manaschi; la tariffa da tschains correspunda a la rendita media annuala en francs svizzers dals emprests dals debiturs naziunals betg publics.

Il Cussegl federal è autorisà da permetter sche necessari ulteriuras deducziuns da l'entrada brutta or da l'activitad da gudogn independenta.

³ Las entradas or da l'activitad da gudogn independenta e l'agen chapital ch'è vegnì investì en il manaschi vegnan eruids da las autoritads chantunalas da taglia e communitgads a las cassas da cumpensaziun.⁵⁴

⁴ Las deducziuns admessas tenor il dretg fiscal da las contribuziuns tenor l'artitgel 8 da questa lescha sco er tenor l'artitgel 3 alinea 1 da la Lescha federala dals 19 da zercladur 1959⁵⁵ davart l'assicuranza d'invaliditad (LAI) e tenor l'artitgel 27 alinea 2 da la Lescha federala dals 25 da settember 1952⁵⁶ davart l'urden da cumpensaziun dal gudogn per persunas che prestan servetsch ed en cas d'ina maternitad ston vegnir adidas da las cassas da cumpensaziun tar las entradas communitgadas da las autoritads da taglia. Las entradas communitgadas ston vegnir messas a quint 100 pertschient a norma da las tariffas da contribuziun vertentas.⁵⁷

Il Cussegl federal po adattar a l'index da las rentas tenor l'artitgel 33^ter ils cunfins da la scala degressiva da las contribuziuns tenor l'artitgel 8 sco er la contribuziun minimala tenor ils artitgels 2, 8 e 10.

¹ Las persunas senza activitad da gudogn pajan ina contribuziun tenor lur relaziuns socialas. La contribuziun minimala importa 422 francs⁶⁰, la contribuziun maximala correspunda a 50 giadas la contribuziun minimala. Las persunas cun activitad da gudogn che pajan l'onn chalendar - eventualmain inclusiv la contribuziun dal patrun - main che 422 francs, valan sco persunas senza activitad da gudogn. Il Cussegl federal po augmentar l'import minimal tenor las relaziuns socialas da la persuna assicurada, sche quella n'ha betg permanentamain in'activitad da gudogn cumplaina.⁶¹

² La contribuziun minimala pajan:

a.

students senza activitad da gudogn fin ils 31 da december da l'onn ch'els cumpleneschan 25 onns;

b.

persunas senza activitad da gudogn che survegnan in'entrada minimala u autras prestaziuns da l'agid social public;

c.

persunas senza activitad da gudogn che vegnan sustegnidas finanzialmain da terzas persunas.⁶²

^2bis Il Cussegl federal po prevair la contribuziun minimala per ulteriuras persunas senza activitad da gudogn, sch'i n'è betg raschunaivel da pretender dad ellas contribuziuns pli autas.⁶³

³ Il Cussegl federal decretescha prescripziuns pli detagliadas davart il circul da persunas che valan sco persunas senza activitad da gudogn sco er davart la calculaziun da las contribuziuns. El po fixar che las contribuziuns pajadas or da las entradas da gudogn vegnian quintadas sin giavisch da la persuna assicurada tar las contribuziuns che quel debitescha sco persuna senza activitad da gudogn.

⁴ Il Cussegl federal po obligar scolas d'annunziar a la cassa da cumpensaziun cumpetenta tut ils students che pudessan esser obligads da pajar contribuziuns sco persunas senza activitad da gudogn. La cassa da cumpensaziun po delegar a la scola l'incumbensa d'incassar las contribuziuns debitadas, sche quella dat ses consentiment.⁶⁴

¹ Las contribuziuns tenor ils artitgels 6, 8 alinea 1 u 10 alinea 1, che na pon betg vegnir pretendidas da las persunas assicuradas obligatoricamain, pon vegnir reducidas sin dumonda motivada adequatamain per in temp determinà u nundeterminà; ellas na dastgan però betg esser pli bassas che la contribuziun minimala.

² Sch'i fiss ina gronda direzza per ina persuna assicurada obligatoricamain da pajar la contribuziun minimala, vegn quella relaschada, sch'igl è avant maun ina dumonda motivada e sch'ina autoritad designada dal chantun da domicil è vegnida consultada. Per questas persunas assicuradas paja il chantun da domicil la contribuziun minimala. Ils chantuns pon obligar las vischnancas da domicil da gidar a pajar la contribuziun minimala.

¹ Il dretg da rentas da vegliadetgna e per survivents han burgais svizzers, persunas estras e persunas senza naziunalitad tenor las suandantas disposiziuns.⁹³ …⁹⁴

² Las persunas estras sco er lur survivents senza dretg da burgais svizzer han il dretg da rentas, uschè ditg ch'els han lur domicil e lur dimora ordinaria (art. 13 LPGA⁹⁵) en Svizra.⁹⁶ Questa premissa sto vegnir ademplida persunalmain da mintga persuna che survegn ina renta.⁹⁷ Resalvadas restan las prescripziuns spezialas dal dretg federal davart il status dals fugitivs e da las persunas senza naziunalitad sco er las cunvegnas internaziunalas divergentas, en spezial cun stadis, dals quals la legislaziun conceda als burgais svizzers ed a lur survivents avantatgs ch'èn circa equivalents a quels da questa lescha.^{98 99}

^2bis Per il dretg d'ina renta en cas da persunas che han gì successivamain pliras naziunalitads è decisiva la naziunalitad durant la retratga da la renta.¹⁰⁰

³ A las persunas estras che han lur domicil a l'exteriur e che derivan d'in stadi, cun il qual i n'è vegnida fatga nagina cunvegna internaziunala, sco er a lur survivents pon vegnir restituidas las contribuziuns ch'els han pajà tenor ils artitgels 5, 6, 8, 10 u 13. Il Cussegl federal regla ils detagls, en spezial la dimensiun da la restituziun.^{101 102}

¹ Il dretg d'ina renta n'è betg suttamess a l'execuziun sfurzada.¹⁰⁶

² Cun prestaziuns pajablas pon vegnir cumpensadas:

a.

las pretensiuns sin fundament da questa lescha, da la LAI¹⁰⁷, da la Lescha federala dals 25 da settember 1952¹⁰⁸ davart l'urden da cumpensaziun dal gudogn per persunas che fan servetsch en l'armada, servetsch civil e da protecziun civila sco er da la Lescha federala dals 20 da zercladur 1952¹⁰⁹ davart ils supplements da famiglia en l'agricultura;

b.

las restituziuns da prestaziuns supplementaras tar l'assicuranza per vegls, survivents ed invaliditad;

c.

las restituziuns da rentas e da diarias da l'assicuranza obligatorica cunter accidents, da l'assicuranza militara, da l'assicuranza cunter la dischoccupaziun sco er da l'assicuranza da malsauns.¹¹⁰

¹ Persunas che han cumplenì 65 onns (vegliadetgna da referenza) han il dretg d'ina renta da vegliadetgna senza deducziuns e senza supplements.

² Il dretg cumenza l'emprim di dal mais che suonda il mais, en il qual la persuna cuntanscha la vegliadetgna da referenza. El finescha cun la mort.

¹ Dunnas ed umens che han retratg ina renta supplementara da l'assicuranza d'invaliditad fin al cumenzament dal dretg d'ina renta da vegliadetgna, survegnan vinavant questa renta, fin ch'il conjugal acquista il dretg d'ina renta da vegliadetgna u d'ina renta d'invaliditad. Ina persuna divorziada ha il medem status sco ina persuna maridada, sch'ella procura predominantamain per ils uffants ch'èn attribuids ad ella e sch'ella na po pretender nagina renta d'invaliditad u da vegliadetgna per sasezza.¹¹⁴

² En divergenza da l'artitgel 20 LPGA¹¹⁵ sto la renta supplementara vegnir pajada al conjugal che n'ha betg il dretg da la renta:

a.

sin sia dumonda, sch'il conjugal che ha il dretg da la renta n'ademplescha betg sia obligaziun da mantegniment envers la famiglia;

b.

sin sia dumonda, sch'ils conjugals vivan separadamain;

c.

d'uffizi, sch'ils conjugals èn divorziads.¹¹⁶

³ Ordinaziuns divergentas da la dretgira civila restan resalvadas en ils cas da l'alinea 2.¹¹⁷

¹ Persunas che retiran ina renta da vegliadetgna han il dretg d'ina renta per uffants, e quai per mintga uffant che pudess far valair ina renta per orfens, sch'ellas murissan. Per uffants confidads che vegnan prendids en tgira pir suenter il cumenzament dal dretg d'ina renta da vegliadetgna u d'ina renta da l'assicuranza d'invaliditad precedenta a la renta da vegliadetgna, n'exista nagin dretg d'ina renta per uffants, nun ch'i sa tractia d'uffants da l'auter conjugal.

² La renta per uffants vegn pajada ora sco la renta, a la quala ella sa referescha. Resalvadas restan las disposiziuns davart l'utilisaziun tenor l'intent (art. 20 LPGA¹¹⁹) ed ordinaziuns divergentas da la dretgira civila. Il Cussegl federal po reglar il pajament per cas spezials en divergenza da l'artitgel 20 LPGA, particularmain per uffants da geniturs separads u divorziads.¹²⁰

¹ Il dretg d'ina renta per vaivas u vaivs han vaivas e vaivs che han uffants il mument ch'il conjugal mora.

² Il medem status sco uffants da vaivas u vaivs han:

a.

uffants dal conjugal mort che vivan - il mument da la mort - en la medema chasada cun la vaiva u il vaiv e che vegnan recepids da la vaiva u dal vaiv sco uffants confidads en il senn da l'artitgel 25 alinea 3;

b.

uffants confidads en il senn da l'artitgel 25 alinea 3 che vivan - il mument da la mort - en la medema chasada cun la vaiva u il vaiv e che vegnan adoptads da la vaiva u dal vaiv.

³ Il dretg d'ina renta per vaivas u vaivs cumenza l'emprim di dal mais che suonda il mais da la mort dal conjugal, en cas da l'adopziun d'in uffant confidà tenor l'alinea 2 litera b l'emprim di dal mais che suonda il mais da l'adopziun.

⁴ Il dretg finescha:

a.

cun ina remaridaglia;

b.

cun la mort da la vaiva u dal vaiv.

⁵ Il dretg recumenza, sche la nova lètg vegn divorziada u declerada per nunvalaivla. Il Cussegl federal regla ils detagls.

¹ Vaivas han ultra da quai il dretg d'ina renta per vaivas, sch'ellas n'han - il mument da la mort dal conjugal - nagins uffants e nagins uffants confidads en il senn da l'artitgel 23, ma sch'ellas han cumplenì 45 onns ed èn stadas maridadas durant almain 5 onns. Sche la vaiva è stada maridada pliras giadas, vegn quintada la durada totala da las lètgs.

² Ultra da las cundiziuns da finiziun menziunadas en l'artitgel 23 alinea 4 finescha il dretg da la renta per vaivs, sche l'ultim uffant dal vaiv ha cumplenì 18 onns.

¹ Ina persuna divorziada ha il medem status sco ina vaiva u in vaiv, sche:

a.

ella ha in u plirs uffants e la lètg ha durà almain 10 onns;

b.

la lètg ha durà almain 10 onns ed è vegnida divorziada suenter che la persuna divorziada ha cumplenì 45 onns;

c.

l'uffant il pli giuven ha cumplenì 18 onns suenter che la persuna divorziada ha cumplenì 45 onns.

² Sche la persuna divorziada n'ademplescha betg almain ina da las premissas da l'alinea 1, exista il dretg d'ina renta per vaivas u vaivs mo, sche ed uschè ditg che la persuna divorziada ha uffants sut 18 onns.

Sch'ina persuna ademplescha a medem temp las premissas per ina renta per vaivas u vaivs e per ina renta da vegliadetgna u per ina renta tenor la LAI¹²⁵, vegn pajada ora mo la renta pli auta.

¹ Uffants, dals quals il bab u la mamma è mort, han il dretg d'ina renta per orfens. Sche tuts dus geniturs èn morts, han els il dretg da duas rentas per orfens.

² Uffants chattads han il dretg d'ina renta per orfens.

³ Il Cussegl federal regla il dretg d'ina renta per orfens per uffants confidads.

⁴ Il dretg d'ina renta per orfens cumenza l'emprim di dal mais che suonda il mais da la mort dal bab u da la mamma. El finescha cun la cumplenida dal 18. onn u cun la mort da l'orfen.

⁵ Per uffants ch'èn anc en scolaziun dura il dretg da questa renta fin ch'els han terminà la scolaziun, maximalmain dentant fin ch'els han cumplenì 25 onns. Il Cussegl federal po fixar, tge che vala sco scolaziun.

Sch'in orfen ademplescha a medem temp las premissas per ina renta per orfens e per ina renta per vaivas u vaivs u per ina renta tenor la LAI¹²⁹, vegn pajada ora mo la renta pli auta. Sche tuts dus geniturs èn morts, vegn fatga la cumparegliaziun sin basa da la summa da las duas rentas per orfens.

¹ La renta vegn calculada il mument che la vegliadetgna da referenza vegn cuntanschida.

² Per calcular las rentas vegnan resguardads ils onns da contribuziun, las entradas da gudogn sco er las bunificaziuns d'educaziun u da tgira da la persuna che ha il dretg da la renta, e quai davent dal 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna fin ils 31 da december avant ch'il cas assicurà capita (vegliadetgna da referenza u mort).

³ Sche la persuna che ha il dretg da la renta ha pajà contribuziuns da la AVS suenter la cumplenida da la vegliadetgna da referenza, po ella dumandar ina giada che sia renta vegnia calculada da nov. Per la nova calculaziun vegnan resguardadas las entradas da gudogn che la persuna che ha il dretg da la renta ha realisà durant la perioda da contribuziun supplementara e sin las qualas ella ha pajà contribuziuns. Per contribuziuns pajadas suenter la cumplenida da la vegliadetgna da referenza na resulta nagin dretg d'ina renta.

⁴ Largias da contribuziun pon vegnir serradas cun las contribuziuns che la persuna che ha il dretg da la renta paja a partir dal mument ch'ella cuntanscha la vegliadetgna da referenza fin 5 onns suenter, sch'ella, durant quest temp:

a.

realisescha entradas che correspundan ad almain 40 pertschient da las entradas da gudogn betg divididas ch'èn vegnidas realisadas en media durant la perioda tenor l'alinea 2; e

b.

paja, sin questas entradas, contribuziuns che correspundan a la contribuziun minimala annuala.

⁵ Il Cussegl federal regla l'imputaziun:

a.

dals mais da contribuziun durant l'onn ch'il dretg da la renta cumenza;

b.

da las periodas da contribuziun avant il 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna;

c.

dals onns supplementars; e

d.

da las periodas da contribuziun realisadas suenter la cumplenida da la vegliadetgna da referenza.

⁶ Il Cussegl federal regla plinavant il cumenzament dal dretg da la renta calculada da nov tenor l'alinea 3.

¹ La durada da contribuziun è cumpletta, sch'ina persuna ha tuttina blers onns da contribuziun sco sia annada.

² Sco onns da contribuziun valan las periodas:

a.

durant las qualas ina persuna ha pajà contribuziuns;

b.

durant las qualas il conjugal tenor l'artitgel 3 alinea 3 ha pajà almain la contribuziun minimala dubla;

c.

per las qualas pon vegnir messas a quint bunificaziuns d'educaziun u da tgira.

La renta vegn calculada a norma da las entradas medias annualas. Quellas sa cumponan:

a.

da las entradas da gudogn;

b.

da las bunificaziuns d'educaziun;

c.

da las bunificaziuns da tgira.

¹ En cas da persunas cun activitad da gudogn vegnan resguardadas mo las entradas, per las qualas èn vegnidas pajadas contribuziuns.

² Las contribuziuns da persunas senza activitad da gudogn vegnan multiplitgadas cun 100, divididas tras la tariffa da contribuziun dubla tenor l'artitgel 5 alinea 1 e lura quintadas sco entradas da gudogn.

³ Las entradas ch'ils conjugals han cuntanschì durant ils onns chalendars da la lètg cuminaivla vegnan divididas ed attribuidas mintgamai per la mesadad als dus conjugals. Las entradas vegnan divididas:

a.¹³⁶

sche tuts dus conjugals han cuntanschì la vegliadetgna da referenza;

b.¹³⁷

sch'ina persuna vaiva cuntanscha la vegliadetgna da referenza;

c.

sche la lètg vegn schliada tras divorzi;

d.¹³⁸

sche tuts dus conjugals han il dretg d'ina renta da l'assicuranza d'invaliditad; u

e.¹³⁹

sch'in conjugal ha il dretg d'ina renta da l'assicuranza d'invaliditad e l'auter conjugal cuntanscha la vegliadetgna da referenza.

⁴ A la divisiun ed a l'imputaziun vicendaivla èn dentant suttamessas mo entradas:

a.¹⁴⁰

che derivan dal temp tranter il 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna ed ils 31 da december avant ch'il cas assicurà capita tar il conjugal che survegn sco emprim il dretg da la renta, cun excepziun da la renta retratga anticipadamain (art. 40); e

b.¹⁴¹

che derivan da temps, nua che tuts dus conjugals èn stads assicurads tar l'assicuranza svizra per vegls e survivents.

⁵ L'alinea 4 n'è betg applitgabel per l'onn chalendar, en il qual la lètg vegn serrada u schliada.¹⁴²

⁶ Il Cussegl federal regla la procedura. El fixescha en spezial, tge cassa da cumpensaziun che sto reparter las entradas.¹⁴³

¹ A persunas assicuradas vegn messa a quint ina bunificaziun d'educaziun per quels onns, durant ils quals ellas han la tgira genituriala per in u plirs uffants da main che 16 onns. Ma a geniturs che han cuminaivlamain la tgira genituriala, na vegnan betg concedidas duas bunificaziuns cumulativas. Il Cussegl federal regla ils detagls, en spezial l'imputaziun da la bunificaziun d'educaziun, sche:¹⁴⁵

a.¹⁴⁶

geniturs han quità d'uffants, senza avair la tgira genituriala per tals;

b.

mo in genitur è assicurà tar l'assicuranza svizra per vegls e survivents;

c.

las premissas per metter a quint ina bunificaziun d'educaziun na vegnan betg ademplidas durant l'entir onn chalendar;

d.¹⁴⁷

geniturs divorziads u nunmaridads han cuminaivlamain la tgira genituriala.

² La bunificaziun d'educaziun correspunda a l'import da la renta da vegliadetgna annuala minimala traidubla tenor l'artitgel 34 il mument ch'il dretg da la renta cumenza.

³ En cas da persunas maridadas vegn la bunificaziun d'educaziun attribuida - durant ils onns chalendars da la lètg - mintgamai per la mesadad als dus conjugals. A la divisiun èn dentant suttamessas mo las bunificaziuns per il temp tranter il 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna ed ils 31 da december avant il di che l'emprim conjugal cuntanscha la vegliadetgna da referenza.¹⁴⁸

¹ Persunas assicuradas che tgiran parents en lingia ascendenta u descendenta u fragliuns che han in dretg renconuschì d'ina indemnisaziun da la AVS, da la AI, da l'assicuranza obligatorica cunter accidents u da l'assicuranza militara a persunas dependentas d'agid, han il dretg da l'imputaziun d'ina bunificaziun da tgira, sch'ellas pon cuntanscher facilmain las persunas ch'ellas tgiran. Ellas ston far valair quest dretg mintga onn en scrit. Ils conjugals, ils sirs ed ils uffants figliasters sco er il partenari da vita che maina dapi almain 5 onns nuninterruttamain ina chasada cuminaivla cun la persuna assicurada, han il medem status sco ils parents.¹⁵⁰

² Sch'igl exista durant la medema perioda in dretg d'ina bunificaziun d'educaziun, na po vegnir messa a quint nagina bunificaziun da tgira.

³ Il Cussegl federal po circumscriver pli detagliadamain il criteri da la cuntanschibladad facila tenor l'alinea 1.¹⁵¹ El regla la procedura sco er l'imputaziun da la bunificaziun da tgira per ils cas che:

a.

pliras persunas adempleschan las premissas per metter a quint ina bunificaziun d'educaziun;

b.

mo in conjugal è assicurà tar l'assicuranza svizra per vegls e survivents;

c.

las premissas per metter a quint ina bunificaziun da tgira na vegnan betg ademplidas durant l'entir onn chalendar.

⁴ La bunificaziun da tgira correspunda a l'import da la renta da vegliadetgna annuala minimala traidubla tenor l'artitgel 34 il mument ch'il dretg da la renta cumenza. Ella vegn registrada en il conto individual.

⁵ Sch'il dretg d'ina bunificaziun da tgira na vegn betg fatg valair entaifer 5 onns suenter la fin da l'onn chalendar, en il qual ina persuna è vegnida tgirada, na vegn la bunificaziun per l'onn respectiv betg pli registrada en il conto individual.

⁶ En cas da persunas maridadas vegn la bunificaziun da tgira attribuida - durant ils onns chalendars da la lètg - mintgamai per la mesadad als dus conjugals. A la divisiun èn dentant suttamessas mo las bunificaziuns per il temp tranter il 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna ed ils 31 da december avant il di che l'emprim conjugal cuntanscha la vegliadetgna da referenza.¹⁵²

¹ La summa da las entradas da gudogn vegn revalitada confurm a l'index da las rentas tenor l'artitgel 33^ter. Il Cussegl federal lascha eruir annualmain ils facturs da revalitaziun.

² La summa da las entradas da gudogn revalitadas sco er las bunificaziuns d'educaziun e da tgira vegnan divididas tras il dumber d'onns da contribuziun.

Il Cussegl federal decretescha prescripziuns per calcular las rentas.¹⁵⁶ Per quest intent po el arrundar si u giu las entradas imputablas e las rentas.¹⁵⁷ El po decretar prescripziuns per metter a quint parts dad onns e las entradas correspundentas e prevair che onns da contribuziun ed entradas da gudogn per la perioda, entaifer la quala ina renta d'invaliditad è vegnida retratga, na vegnian betg mess a quint.¹⁵⁸

¹ Per mintga persuna assicurada obligada da pajar contribuziuns vegnan manads contos individuals, en ils quals vegnan inscrittas las indicaziuns necessarias per calcular las rentas ordinarias. Il Cussegl federal regla ils detagls.

² Las entradas da gudogn cuntanschidas d'in lavurant, da las qualas il patrun ha deducì las contribuziuns legalas, vegnan registradas en il conto individual, er sch'il patrun n'ha betg pajà las contribuziuns correspundentas a la cassa da cumpensaziun.¹⁶⁰

³ Las entradas, per las qualas ils lavurants ston pajar contribuziuns, vegnan registradas en il conto individual sut quel onn ch'ellas èn vegnidas pajadas ora. Las entradas vegnan dentant registradas sut l'onn ch'ellas èn vegnidas cuntanschidas, sch'il lavurant:

a.

na lavura betg pli per il patrun il mument ch'il salari vegn pajà;

b.

cumprova che l'entrada, per la quala el sto pajar contribuziuns, deriva d'ina activitad da gudogn ch'el ha exequì durant in onn precedent e per la quala igl è vegnì pajà pli pauc che la contribuziun minimala.¹⁶¹

⁴ Las entradas da las persunas cun activitad da gudogn independenta, dals lavurants da patruns che n'èn betg obligads da pajar contribuziuns sco er da las persunas senza activitad da gudogn vegnan adina registradas sut quel onn, per il qual las contribuziuns vegnan fixadas.¹⁶²

Sch'ina renta da vegliadetgna sto vegnir fixada da nov, perquai ch'il conjugal survegn il dretg da la renta u perquai che la lètg vegn schliada, èn decisivas las prescripziuns da calculaziun che valevan cur che la renta è vegnida calculada per l'emprima giada. La renta fixada da nov sin basa da questas disposiziuns sto vegnir actualisada.

¹ Per calcular la renta per vaivas u vaivs e la renta per orfens èn decisivas la durada da contribuziun e las entradas medias annualas dal defunct, eruidas sin basa da las entradas betg partidas sco er sin basa da sias bunificaziuns d'educaziun u da tgira. L'alinea 2 resta resalvà.

² Sch'ils geniturs èn morts, èn decisivas per la calculaziun da las duas rentas per orfens la durada da contribuziun da mintga genitur e las entradas medias annualas dals defuncts, eruidas tenor ils princips generals (art. 29^quater ss.).

³ Sch'il defunct n'ha betg anc 45 onns, cur ch'el mora, vegn la media da sias entradas da gudogn augmentada procentualmain per calcular la renta per survivents. Il Cussegl federal fixescha las procentualas tenor la vegliadetgna dal defunct.

¹ Rentas da vegliadetgna u per survivents che remplazzan in renta tenor la LAI¹⁷⁰, vegnan calculadas sin basa dals medems criteris sco per la renta d'invaliditad, sch'i resulta uschia in avantatg per la persuna che ha il dretg da la renta.

^1bis En cas da conjugals sto la calculaziun da las rentas vegnir adattada tenor l'alinea 1, sche las premissas per la divisiun e per l'imputaziun vicendaivla da las entradas èn ademplidas.¹⁷¹

² Sche la renta d'invaliditad è vegnida calculada tenor l'artitgel 37 alinea 2 LAI, vala questa disposiziun tenor il senn er per la renta da vegliadetgna u per survivents che vegn calculada sin basa dals medems criteris sco per la renta d'invaliditad.¹⁷²

³ Sche rentas ordinarias da vegliadetgna u per survivents remplazzan las rentas extraordinarias d'invaliditad calculadas tenor ils artitgels 39 alinea 2 e 40 alinea 3 LAI, importan quellas - en cas d'ina durada da contribuziun cumpletta - almain 133¹/₃ pertschient da las tariffas minimalas da las rentas cumplainas respectivas.¹⁷³

⁴ Per calcular la renta da vegliadetgna d'ina persuna, da la quala il conjugal retira u ha retratg ina renta d'invaliditad, vegnan las entradas medias annualas dal conjugal invalid, ch'eran decisivas il mument dal cumenzament da la renta d'invaliditad, resguardadas sco entradas da gudogn en il senn da l'artitgel 29^quinquies durant la retratga da la renta d'invaliditad. Sch'il grad d'invaliditad importa main che 60 pertschient, vegn resguardada mo in part correspundenta da las entradas medias annualas.¹⁷⁴ Il Cussegl federal regla ils detagls e la procedura.¹⁷⁵

¹ Il Cussegl federal adattescha - per regla mintga 2 onns per il cumenzament da l'onn chalendar - las rentas ordinarias al svilup dals salaris e dals pretschs, tras quai ch'el fixescha da nov l'index da las rentas sin proposta da la Cumissiun federala per l'assicuranza per vegls, survivents ed invaliditad.

² L'index da las rentas è la media aritmetica da l'index naziunal determinà da l'Uffizi federal da statistica¹⁷⁷ e da l'index naziunal dals pretschs da consum.

³ Tut tenor la situaziun finanziala da l'assicuranza propona il Cussegl federal da midar la relaziun tranter las duas valurs dals dus indexs tenor l'alinea 2.

⁴ Il Cussegl federal adattescha pli baud las rentas ordinarias, sche l'index naziunal dals pretschs da consum è s'augmentà entaifer 1 onn per dapli che 4 pertschient.¹⁷⁸

⁵ Il Cussegl federal po decretar prescripziuns cumplementaras, arrundar si u giu l'index da las rentas e reglar la procedura per l'adattaziun da las rentas.

¹ La renta mensila da vegliadetgna (furmla da las rentas) sa cumpona:

a.

d'ina part da l'import minimal da la renta da vegliadetgna (part fixa);

b.

d'ina part da las entradas medias annualas decisivas (part variabla).

² Valair valan las suandantas disposiziuns:

a.

sche las entradas medias annualas decisivas èn pli pitschnas u tuttina grondas sco l'import minimal da la renta da vegliadetgna multiplitgà cun 36, importa la part fixa 74/100 da l'import minimal da la renta da vegliadetgna e la part variabla 13/600 da las entradas medias annualas decisivas;

b.

sche las entradas medias annualas decisivas èn pli grondas che l'import minimal da la renta da vegliadetgna multiplitgà cun 36, importa la part fixa 104/100 da l'import minimal da la renta da vegliadetgna e la part variabla 8/600 da las entradas medias annualas decisivas.

³ L'import maximal da la renta da vegliadetgna correspunda al dubel da l'import minimal.

⁴ L'import minimal vegn concedì, sche las entradas medias annualas decisivas èn maximalmain 12 giadas pli autas che l'import minimal, e l'import maximal vegn concedì, sche las entradas medias annualas decisivas èn almain 72 giadas pli autas che l'import minimal.

⁵ L'import minimal da la renta da vegliadetgna cumplaina da 1225 francs correspunda ad in index da las rentas da 222,7 puncts.¹⁸⁰

¹ La summa da las duas rentas dals dus conjugals importa maximalmain 150 pertschient da l'import maximal da la renta da vegliadetgna, sche:

a.

tuts dus conjugals han il dretg d'ina renta da vegliadetgna u d'ina part d'ina tala;

b.

in conjugal ha il dretg d'ina renta da vegliadetgna u d'ina part d'ina tala e l'auter ha il dretg d'ina renta da l'assicuranza d'invaliditad.¹⁸²

² La reducziun croda tar conjugals, dals quals la chasada cuminaivla è vegnida schliada en consequenza d'ina decisiun giudiziala.

³ Las duas rentas ston vegnir reducidas en proporziun da lur parts vi da la summa da las rentas betg reducidas. Il Cussegl federal regla ils detagls, en spezial la reducziun da las duas rentas en cas da persunas assicuradas cun ina durada da contribuziun incumpletta sco er en cas ch'i vegn retratg mo ina part da la renta.¹⁸³

Vaivas e vaivs che retiran rentas da vegliadetgna han il dretg d'in supplement da 20 pertschient sin lur renta. La renta ed il supplement na dastgan betg surpassar l'import maximal da la renta da vegliadetgna.

¹ La renta per uffants importa 40 pertschient da la renta da vegliadetgna che correspunda a las entradas medias annualas decisivas. Sche tuts dus geniturs han in dretg d'ina renta per uffants, ston las duas rentas per uffants vegnir reducidas, uschenavant che lur summa surpassa 60 pertschient da la renta da vegliadetgna maximala. Per reducir las rentas è applitgabel l'artitgel 35 tenor il senn.

² Sch'ina part da la renta da vegliadetgna vegn suspendida tenor l'artitgel 39 alinea 1, vegn suspendida er la renta per uffants en la medema dimensiun procentuala.¹⁸⁷

La renta per vaivas u vaivs importa 80 pertschient da la renta da vegliadetgna che correspunda a las entradas medias annualas decisivas.

¹ La renta per orfens importa 40 pertschient da la renta da vegliadetgna che correspunda a las entradas medias annualas decisivas. La renta per orfens dals uffants che avevan ina relaziun da figlialanza mo cun il genitur defunct, importa 60 pertschient da la renta da vegliadetgna che correspunda a las entradas medias annualas decisivas.

² Sche tuts dus geniturs èn morts, ston las rentas per orfens vegnir reducidas, uschenavant che lur summa surpassa 60 pertschient da la renta da vegliadetgna maximala. Per reducir las rentas è applitgabel l'artitgel 35 tenor il senn.

³ Uffants chattads survegnan ina renta per orfens da 60 pertschient da la renta da vegliadetgna maximala.

Sch'i vegnan ademplidas per il medem uffant tant las premissas per ina renta per orfens sco er per ina renta per uffants, importa la summa da las duas rentas maximalmain 60 pertschient da la renta da vegliadetgna maximala. Per reducir las rentas è applitgabel l'artitgel 35 tenor il senn.

¹ La renta parziala correspunda ad ina part da la renta cumplaina, calculada tenor ils artitgels 34-37.

² Per calcular questa part vegnan resguardadas la relaziun tranter ils onns da contribuziun cumplains da la persuna assicurada ed ils onns da contribuziun da sia annada sco er las midadas ch'igl ha dà tar las tariffas da contribuziun.¹⁹²

³ Il Cussegl federal decretescha prescripziuns pli detagliadas davart la graduaziun da las rentas.¹⁹³

¹ Las persunas che han il dretg d'ina renta da vegliadetgna pon suspender il cumenzament da la retratga da l'entira renta u d'ina part tranter 20 ed 80 pertschient da tala per almain 1 onn, maximalmain dentant per 5 onns. Entaifer quest termin pon ellas retrair la renta da tut temp per il cumenzament dal proxim mais.

² Las persunas che han suspendì la retratga d'ina part da la renta pon pretender ina giada la reducziun da questa part. L'augment da la part suspendida è exclus.

³ La renta da vegliadetgna suspendida respectivamain la part suspendida da tala vegn augmentada per la cuntravalur che las prestaziuns betg retratgas han tenor la matematica d'assicuranza.

⁴ Il Cussegl federal fixescha en moda unitara las tariffas d'augmentaziun e regla la procedura. El po excluder singuls tips da rentas da la suspensiun. El controllescha las tariffas d'augmentaziun almain mintga 10 onns.

¹ Las persunas che adempleschan las premissas per survegnir ina renta da vegliadetgna pon retrair, a partir dal 63. onn da vegliadetgna cumplenì, anticipadamain l'entira renta u ina part tranter 20 ed 80 pertschient da tala. Ellas pon dumandar da tut temp la retratga anticipada da la renta per il cumenzament dal mais suandant. La retratga anticipada vala mo per prestaziuns futuras. Il Cussegl federal regla ils detagls, en spezial la pussaivladad da revocar la retratga anticipada da la renta da vegliadetgna en cas ch'ina renta d'invaliditad vegn concedida posteriuramain.

² Las persunas che han retratg anticipadamain ina part da la renta pon pretender ina giada l'augment da questa part. L'augment vala mo per prestaziuns futuras. El na po betg vegnir revocà.

³ Durant la retratga anticipada da la renta na vegnan pajadas naginas rentas per uffants.

⁴ En divergenza da l'artitgel 29^ter alinea 1 n'è la durada da contribuziun betg cumpletta en cas d'ina retratga anticipada da la renta. La renta retratga anticipadamain sa basa sin il dumber dad onns da contribuziun al cumenzament da la retratga anticipada da la renta e correspunda ad ina renta parziala cun durada da contribuziun incumpletta.

⁵ La renta retratga anticipadamain vegn calculada sin basa dals onns da contribuziun, da las entradas da gudogn sco er da las bunificaziuns d'educaziun u da tgira da la persuna che ha il dretg da la renta, e quai davent dal 1. da schaner suenter la cumplenida dal 20. onn da vegliadetgna fin ils 31 da december avant la retratga anticipada da l'entira renta u d'ina part da tala. Il mument che la vegliadetgna da referenza vegn cuntanschida, vegn la renta calculada da nov tenor l'artitgel 29^bis alineas 1 e 2.

¹ La renta da vegliadetgna retratga anticipadamain vegn reducida per la cuntravalur che la prestaziun retratga anticipadamain ha tenor la matematica d'assicuranza.

² Il Cussegl federal fixescha las tariffas da reducziun en moda unitara tenor princips da la matematica d'assicuranza e regla la procedura. El controllescha las tariffas da reducziun almain mintga 10 onns.

³ Sche las entradas medias annualas decisivas èn pli pitschnas u tuttina grondas sco l'import da la renta da vegliadetgna annuala minimala quatterdubla tenor l'artitgel 34, vegnan las tariffas da reducziun reducidas per 40 pertschient.

¹ Las persunas che han retratg anticipadamain ina part da lur renta da vegliadetgna pon suspender la part restanta da lur renta fin maximalmain 5 onns suenter la cumplenida da la vegliadetgna da referenza.

² La part suspendida da la renta na po betg vegnir reducida, sche la part retratga anticipadamain è gia vegnida augmentada ina giada durant la perioda da la retratga anticipada.

¹ En divergenza da l'artitgel 69 alineas 2 e 3 LPGA¹⁹⁷ vegnan reducidas las rentas per uffants e per orfens, uschenavant ch'ellas surpassan ensemen cun la renta dal bab u cun la renta da la mamma 90 pertschient da las entradas medias annualas ch'èn mintgamai decisivas per questa renta.¹⁹⁸

² Il Cussegl federal fixescha dentant in import minimal.¹⁹⁹

³ Il Cussegl federal po reglar ils detagls e decretar prescripziuns spezialas per las rentas parzialas.

¹ La cumpetenza da constituir cassas da cumpensaziun per lur federaziuns han ina u pliras federaziuns professiunalas svizras sco er ina u pliras federaziuns interprofessiunalas svizras u regiunalas da patruns u da persunas cun activitad da gudogn independenta, sche:²⁹⁹

a.³⁰⁰

igl è da supponer - sin basa dal dumber e da la cumposiziun dals commembers da la federaziun - che la cassa da cumpensaziun ch'è da constituir, cumpiglia almain 2000 patruns respectivamain persunas cun activitad da gudogn independenta u ch'ella vegnia ad incassar contribuziuns d'almain 50 milliuns francs per onn;

b.

il conclus per constituir ina cassa da cumpensaziun è vegnì prendì da l'organ da la federaziun ch'è cumpetent per midar ils statuts cun ina maioritad da trais quarts da las vuschs consegnadas, e documentà publicamain.

^1bis Las cassas da cumpensaziun da las federaziuns ston vegnir constituidas sco instituts autonoms da dretg public.³⁰¹

² Sche pliras da las federaziuns numnadas en l'alinea 1 constitueschan cuminaivlamain ina cassa da cumpensaziun u sch'ina tala federaziun vul sa participar a la gestiun d'ina cassa da cumpensaziun existenta, ha mintga federaziun da prender ina decisiun tenor l'alinea 1 litera b davart la gestiun cuminaivla da la cassa.

¹ Federaziuns che vulan constituir ina cassa da cumpensaziun, ston prestar ina garanzia per cuvrir eventuals donns, per ils quals ellas ston star bunas tenor l'artitgel 78 LPGA³⁰³ e tenor l'artitgel 70 da questa lescha.³⁰⁴

² La garanzia sto vegnir prestada tenor libra decisiun da las federaziuns:

a.

cun depositar in import da daners en valuta svizra;

b.

cun impegnar vaglias svizras;

c.

cun preschentar in'obligaziun da garanzia.

³ La garanzia sto vegnir prestada en l'autezza d'in dudeschavel da la summa da las contribuziuns che la cassa da cumpensaziun vegn probablamain ad incassar durant l'onn; ella sto dentant importar almain 200 000 francs e na dastga betg surpassar 500 000 francs. Sche la summa da contribuziun effectiva divergescha per dapli che 10 pertschient da la summa stimada, sto la garanzia vegnir adattada correspundentamain.³⁰⁵

⁴ Il Cussegl federal decretescha las prescripziuns detagliadas davart la prestaziun da la garanzia.

¹ Federaziuns che vulan constituir ina cassa da cumpensaziun ston inoltrar ina dumonda en scrit al Cussegl federal, agiuntond il sboz d'in reglament da cassa. Il medem mument ston ellas cumprovar che las premissas tenor l'artitgel 53 ed eventualmain tenor l'artitgel 54 èn ademplidas.

² Il Cussegl federal conceda la permissiun per constituir ina cassa da cumpensaziun per la federaziun, uschenavant che las premissas tenor l'artitgel 53 ed eventualmain tenor l'artitgel 54 èn ademplidas e la garanzia tenor l'artitgel 55 è prestada.

³ La cassa da cumpensaziun da la federaziun vala sco constituida e survegn la persunalitad giuridica cun l'approvaziun dal reglament da la cassa tras il Cussegl federal.

¹ Il reglament da la cassa vegn stabilì da las federaziuns fundaturas. Quellas èn er sulettas cumpetentas da midar quel. Il reglament da la cassa ed eventualas midadas da quel ston vegnir approvads dal Cussegl federal.

² Il reglament sto cuntegnair disposiziuns davart:

a.

la sedia da la cassa da cumpensaziun;

b.

la cumposiziun da la suprastanza da la cassa e la moda da tscherner tala;

c.

las incumbensas e las cumpetenzas da la suprastanza da la cassa e dal manader da la cassa;

d.

l'organisaziun interna da la cassa;

e.

la constituziun da filialas sco er las incumbensas e las cumpetenzas da quellas;

f.

ils princips per incassar las contribuziuns als custs d'administraziun;

g.³⁰⁶

la controlla dals patruns;

h.³⁰⁷

en cas da pliras federaziuns fundaturas, lur participaziun a la prestaziun da la garanzia tenor l'artitgel 55 e la regulaziun dal regress en cas che la garanzia stuess vegnir prestada tenor l'artitgel 78 LPGA³⁰⁸ e tenor l'artitgel 70 da questa lescha.

¹ L'organ suprem d'ina cassa da cumpensaziun d'ina federaziun è la suprastanza da la cassa.

² La suprastanza da la cassa sa cumpona da represchentants da las federaziuns fundaturas ed eventualmain da represchentants da las organisaziuns da lavurants, uschenavant che almain 10 pertschient dals lavurants registrads tar la cassa da cumpensaziun fan part da questas organisaziuns. Il president sco er la maioritad dals commembers da la suprastanza vegnan tschernids da las federaziuns fundaturas, ils ulteriurs commembers, però almain in terz, da las organisaziuns da lavurants ch'èn participadas, e quai a norma dal dumber da lavurants ch'èn registrads tar la cassa da cumpensaziun e che vegnan represchentads da talas organisaziuns. Sco commembers da la suprastanza dastgan vegnir elegidas mo persunas ch'èn attribuidas a la cassa da cumpensaziun sco persunas assicuradas u sco patruns.³⁰⁹

³ …³¹⁰

⁴ La suprastanza da la cassa ha las suandantas incumbensas:

a.

organisar internamain la cassa;

b.

nominar il manader da la cassa;

b^bis.³¹¹

eleger il post da revisiun;

c.

fixar las contribuziuns als custs d'administraziun;

d.

ordinar las revisiuns da la cassa e las controllas dals patruns;

e.³¹²

approvar il quint annual ed il rapport da gestiun.

…³¹³

⁵ Il reglament po surdar ulteriuras incumbensas e cumpetenzas a la suprastanza da la cassa.³¹⁴

¹ Il manader da la cassa maina las fatschentas da la cassa da cumpensaziun, nun che la suprastanza da la cassa saja cumpetenta per quai.

² Il manader da la cassa sto preschentar a la suprastanza da la cassa mintga onn in rapport davart las fatschentas liquidadas e preschentar a quella in rendaquint annual.

¹ Il conclus davart la dissoluziun d'ina cassa da cumpensaziun d'ina federaziun sto vegnir prendì da l'organ da la federaziun ch'è cumpetent per la midada dals statuts cun ina maioritad da trais quarts da las vuschs consegnadas, sto vegnir laschà documentar publicamain e sto vegnir communitgà immediatamain al Cussegl federal. Il Cussegl federal fixescha alura il termin da la dissoluziun.

^1bis Las cassas da cumpensaziun da las federaziuns furman reservas che permettan da cuvrir ils custs che resultan d'ina dissoluziun.³¹⁵

^1ter En cas che la cassa da cumpensaziun d'ina federaziun vegn dissolvida, po il Cussegl federal obligar ina u pliras autras cassas da cumpensaziun da federaziuns da surpigliar tuttas u ina part da las persunas assicuradas e da las persunas che retiran ina renta, sch'i n'è betg pussaivel da chattar in'autra soluziun. La cassa che surpiglia las persunas assicuradas e las persunas che retiran rentas, vegn indemnisada commensuradamain per quai. L'indemnisaziun va a quint da la cassa dissolvida, subsidiarmain a quint da las federaziuns che avevan fundà la cassa.³¹⁶

² Sch'ina da las premissas numnadas en ils artitgels 53 e 55 n'è betg ademplida per in temp pli lung u sch'ils organs d'ina cassa da cumpensaziun han violà repetidamain en greva moda lur obligaziuns, vegn la cassa da cumpensaziun dissolvida dal Cussegl federal. Sche cassas da cumpensaziun constituidas avant il 1. da schaner 1973 na cuntanschan betg la summa minimala da contribuziuns, vegnan ellas dissolvidas mo, sch'ellas incasseschan contribuziuns da main che 1 milliun francs per onn. Per las cassas da cumpensaziun constituidas dapi il 1. da schaner 1973 fin a l'entrada en vigur da questa disposiziun vala ina limita da 10 milliuns francs.³¹⁷

³ Il Cussegl federal decretescha las prescripziuns detagliadas davart las reservas, davart l'autezza da talas sco er davart la dissoluziun da cassas da cumpensaziun da federaziuns.³¹⁸

¹ Mintga chantun constituescha, tras in decret, ina cassa da cumpensaziun chantunala sco institut chantunal autonom da dretg public. Resalvà resta l'alinea 1^bis.³¹⁹

^1bis La cassa da cumpensaziun chantunala po far part d'in institut chantunal d'assicuranza sociala, sche quel è concepì sco institut chantunal autonom da dretg public e sch'el dispona d'ina cumissiun administrativa independenta dal chantun.³²⁰

² Il decret chantunal sto vegnir approvà da la Confederaziun³²¹ e sto cuntegnair disposiziuns davart:

a.

las incumbensas e las cumpetenzas dal manader da la cassa;

b.

l'organisaziun interna da la cassa;

c.³²²

…

d.

ils princips per incassar las contribuziuns als custs d'administraziun;

d^bis.³²³

l'elecziun dal post da revisiun;

e.³²⁴

la controlla dals patruns;

f.³²⁵

l'approvaziun dal quint annual e dal rapport da gestiun da la cassa da cumpensaziun;

g.³²⁶

l'instituziun da la cumissiun administrativa e sia grondezza, sia cumposiziun e sias cumpetenzas.

¹ Il Cussegl federal constituescha ina cassa da cumpensaziun per il persunal da l'administraziun federala e dals instituts federals.

² El constituescha ina cassa da cumpensaziun che exequescha l'assicuranza facultativa, che ademplescha las incumbensas che vegnan attribuidas ad ella tras cunvegnas internaziunalas e che paja prestaziuns a persunas a l'exteriur. Plinavant surpiglia la cassa da cumpensaziun ils students assicurads tenor l'artitgel 1a alinea 3 litera b.^{328 329}

¹ Las cassas da cumpensaziun han en spezial las suandantas incumbensas:³³⁰

a.

fixar, reducir u relaschar las contribuziuns;

b.

fixar las rentas e las indemnisaziuns a persunas dependentas d'agid³³¹;

c.³³²

incassar las contribuziuns sco er pajar las rentas e las indemnisaziuns a persunas dependentas d'agid;

d.

far il rendaquint davart las contribuziuns incassadas e davart las rentas e las indemnisaziuns a persunas dependentas d'agid³³³ pajadas ora, d'ina vart cun las persunas affiliadas (patruns, persunas cun activitad da gudogn independenta e persunas senza activitad da gudogn) e da l'autra vart cun l'Uffizi central da cumpensaziun;

e.

decretar disposiziuns da taxaziun ed exequir la procedura d'admoniziun e d'execuziun;

f.

manar ils contos individuals³³⁴;

g.

incassar las contribuziuns als custs d'administraziun.

² Las cassas da cumpensaziun chantunalas han ultra da quai l'incumbensa da controllar, che tut las persunas obligadas da pajar contribuziuns sajan registradas.

³ Il Cussegl federal po surdar a las cassas da cumpensaziun ulteriuras incumbensas en il rom da questa lescha.³³⁵ El regla la collavuraziun tranter las cassas da cumpensaziun e l'Uffizi central da cumpensaziun.³³⁶

⁴ …³³⁷

⁵ …³³⁸

¹ La Confederaziun e, cun approvaziun dal Cussegl federal, ils chantuns e las federaziuns fundaturas pon delegar ulteriuras incumbensas a las cassas da cumpensaziun. L'approvaziun po vegnir suttamessa a cundiziuns ed a pretensiuns.

² Tras la delegaziun d'incumbensas na dastga l'execuziun regulara da l'assicuranza per vegls e survivents betg vegnir disturbada.

³ Tgi che deleghescha incumbensas, procura ch'ils custs, che resultan per las cassas da cumpensaziun tras l'adempliment da questas incumbensas, vegnian cuvrids cumplainamain.

⁴ Per l'execuziun da las incumbensas delegadas da la Confederaziun èn las cassas da cumpensaziun suttamessas unicamain a las instrucziuns da l'autoritad da surveglianza tenor l'artitgel 72.

¹ Cun l'approvaziun dal Cussegl federal pon las cassas da cumpensaziun delegar tschertas incumbensas en il senn dals artitgels 63 alinea 1 e 63a alinea 1 a terzas persunas. L'approvaziun po vegnir suttamessa a cundiziuns ed a pretensiuns.

² Las terzas persunas incumbensadas e lur persunal ston observar las prescripziuns da questa lescha, en spezial las disposiziuns davart l'elavuraziun e la communicaziun da datas. Per las incumbensas da la cassa ch'els exequeschan èn els suttamess a l'obligaziun da discreziun tenor l'artitgel 33 LPGA³⁴¹.

³ La responsabladad tenor l'artitgel 78 LPGA e tenor l'artitgel 70 da questa lescha per incumbensas che las cassas han delegà a terzas persunas, resta tar las federaziuns fundaturas u tar ils chantuns.

¹ A las cassas da cumpensaziun da las federaziuns vegnan affiliads tut ils patruns e tut las persunas cun activitad da gudogn independenta che fan part d'ina federaziun fundatura. Ils patruns u las persunas cun activitad da gudogn independenta che fan part tant d'ina federaziun professiunala sco er d'ina federaziun interprofessiunala vegnan affiliads tenor libra tscherna a la cassa da cumpensaziun d'ina da questas duas federaziuns.

² A las cassas da cumpensaziun chantunalas vegnan affiliads tut ils patruns e tut las persunas cun activitad da gudogn independenta che na fan betg part d'ina federaziun fundatura d'ina cassa da cumpensaziun da las federaziuns, plinavant las persunas senza activitad da gudogn ed ils lavurants assicurads da patruns che n'èn betg obligads da pajar contribuziuns.

^2bis Las persunas assicuradas che smettan lur activitad da gudogn avant la cumplenida da la vegliadetgna da referenza, restan affiliadas, sco persunas senza activitad da gudogn, a la cassa da cumpensaziun ch'è stada cumpetenta per ellas fin a quel mument, uschenavant ch'ellas han cuntanschì la limita da vegliadetgna prescritta; il Cussegl federal fixescha questa limita da vegliadetgna.³⁴³ Il Cussegl federal po fixar ch'ils conjugals da questas persunas assicuradas fetschian part da la medema cassa da cumpensaziun, sch'els n'han nagina activitad da gudogn ed èn obligads da pajar contribuziuns.³⁴⁴

³ L'appartegnientscha d'in patrun ad ina cassa s'extenda sin tut ils lavurants, per ils quals el sto pajar la contribuziun da patrun.

^3bis Las persunas assicuradas tenor l'artitgel 1a alinea 4 litera c fan part da la medema cassa da cumpensaziun sco lur conjugals.³⁴⁵

⁴ Il Cussegl federal decretescha las prescripziuns davart l'appartegnientscha ad ina cassa da patruns e da persunas cun activitad da gudogn independenta che fan part da dapli che ina federaziun professiunala u dals quals l'activitad s'extenda sin dapli ch'in chantun.³⁴⁶

⁵ Sch'els n'èn registrads en nagina cassa da cumpensaziun, ston patruns, persunas cun activitad da gudogn independenta, persunas senza activitad da gudogn e lavurants assicurads da patruns che n'èn betg obligads da pajar contribuziuns, s'annunziar tar la cassa da cumpensaziun chantunala.³⁴⁷

⁶ En divergenza da l'artitgel 35 LPGA³⁴⁸ decida l'uffizi federal cumpetent en cas da dispitas davart l'appartegnientscha ad ina cassa. Cunter sia decisiun pon appellar las cassas da cumpensaziun participadas e las persunas pertutgadas entaifer 30 dis dapi ch'ellas han survegnì la communicaziun da l'appartegnientscha a la cassa.³⁴⁹

Cumpetenta per fixar e per pajar las rentas da conjugals è la cassa da cumpensaziun ch'è incumbensada da pajar la renta dal conjugal che retira la renta da vegliadetgna sco emprim; l'artitgel 62 alinea 2 resta resalvà. Il Cussegl federal regla la procedura.

¹ Las cassas da cumpensaziun da las federaziuns pon constituir filialas en singuls territoris linguistics u en chantuns, en ils quals sa chatta in dumber pli grond da patruns e da persunas cun activitad da gudogn independenta. Sch'in dumber pli grond da patruns e da persunas cun activitad da gudogn independenta che fa part da la cassa da cumpensaziun pretenda quai en in territori linguistic u en in chantun, sto vegnir constituida là ina filiala.

² Las cassas da cumpensaziun chantunalas pon endrizzar filialas.³⁵¹

³ Las regenzas chantunalas èn autorisadas da constituir filialas da la cassa da cumpensaziun chantunala per il persunal da las administraziuns chantunalas e dals manaschis chantunals sco er per ils emploiads e per ils lavurants da las vischnancas.

¹ Las cassas da cumpensaziun erueschan, limiteschan e surveglian las ristgas essenzialas (management da las ristgas).

² Ellas mainan in sistem da management da la qualitad ed endrizzan in sistem da controlla intern. Quests dus sistems ston esser accordads a la grondezza da las cassas ed a la dimensiun da lur incumbensas.

³ Il Cussegl federal po decretar prescripziuns davart las pretensiuns minimalas ch'il management da las ristgas, il management da la qualitad ed il sistem da controlla intern ston ademplir.

Las suandantas persunas ston avair ina buna reputaziun, porscher la garanzia per ina gestiun irreproschabla ed inditgar lur relaziuns d'interess:

a.

ils commembers da la suprastanza d'ina cassa da cumpensaziun d'ina federaziun;

b.

ils commembers da la cumissiun administrativa d'ina cassa da cumpensaziun chantunala;

c.

il manader da la cassa, sia substituziun sco er las ulteriuras persunas ch'èn incaricadas cun incumbensas da direcziun.

Las cassas da cumpensaziun suttamettan mintga onn in rapport da gestiun a l'autoritad da surveglianza e la mettan a disposiziun ils indicaturs necessaris per la surveglianza.

¹ Per il rendaquint da las cassas da cumpensaziun vala il princip da transparenza.

² Il Cussegl federal decretescha prescripziuns davart la moda e maniera, co che la transparenza sto vegnir garantida. El regla en spezial las modalitads davart:

a.

la concepziun da la regulaziun dals quints e dals pajaments da las cassas da cumpensaziun cun ils patruns, cun las persunas cun activitad da gudogn independenta, cun las persunas senza activitad da gudogn e cun las persunas che retiran ina renta d'ina vart, sco er cun l'Uffizi central da cumpensaziun da l'autra vart;

b.

l'indicaziun dals custs d'administraziun e da lur finanziaziun;

c.

la concepziun da la contabilitad e dal rendaquint da las cassas da cumpensaziun;

d.

la concepziun da la contabilitad e dal rendaquint da l'institut chantunal d'assicuranza sociala, al qual ina cassa da cumpensaziun chantunala tenor l'artitgel 61 alinea 1^bis fa part.

¹ Mintga cassa da cumpensaziun, inclusiv las filialas, sto vegnir revedida d'ina interpresa da revisiun ch'è admessa sco experta da revisiun tenor la Lescha dals 16 da december 2005³⁵⁷ davart la surveglianza da la revisiun (LSR).

² Caporevisurs dastgan esser persunas natiralas ch'èn admessas sco experts da revisiun tenor la LSR.

³ Per l'independenza dal post da revisiun vala analogamain l'artitgel 728 dal Dretg d'obligaziuns³⁵⁸, cun excepziun dals alineas 2 cifra 2 e 6 areguard la societad che duai vegnir controllada (emprima part da la frasa). Il Cussegl federal po fixar ulteriurs criteris per l'incumpatibilitad cun il mandat da controlla dal post da revisiun.

⁴ Cumplementarmain a las premissas d'admissiun tenor ils alineas 1 e 2 decretescha il Cussegl federal prescripziuns pli detagliadas davart las pretensiuns al post da revisiun ed al caporevisur.

⁵ Sch'ina cassa da cumpensaziun fa part d'in institut chantunal d'assicuranza sociala, sto il post da revisiun da quest institut d'assicuranza sociala ademplir las premissas dals alineas 1-4 e reveder er la cassa da cumpensaziun.

¹ Il post da revisiun controllescha, sch'il quint annual è vegnì fatg a norma da l'artitgel 67.

² Supplementarmain controllescha el:

a.

sche la contabilitad correspunda a las disposiziuns legalas;

b.

sche l'organisaziun e la gestiun correspundan a las disposiziuns legalas;

c.

sch'ils sistems d'infurmaziun adempleschan las pretensiuns tenor l'artitgel 72a alinea 2 litera b;

d.

sch'il management da las ristgas, il management da la qualitad ed il sistem da controlla intern adempleschan las pretensiuns tenor l'artitgel 66;

e.

sche las incumbensas delegadas tenor l'artitgel 63a alinea 1 vegnan ademplidas confurm a l'approvaziun dal Cussegl federal.

³ Il post da revisiun suttametta a l'autoritad da surveglianza, tenor las instrucziuns da tala, in rapport davart la revisiun. Sche la cassa da cumpensaziun fa part d'in institut chantunal d'assicuranza sociala, sto il post da revisiun inoltrar a l'autoritad da surveglianza er il rapport davart la revisiun da l'institut d'assicuranza sociala.

⁴ Il post da revisiun annunzia a l'autoritad da surveglianza immediatamain constata-ziuns da malfatgs, d'irregularitads gravantas u da cuntravenziuns cunter ils princips d'ina gestiun irreproschabla.

⁵ Il Cussegl federal po incumbensar l'autoritad da surveglianza da decretar prescripziuns pli detagliadas per la realisaziun da las revisiuns. Las cassas da cumpensaziun ston vegnir tadladas en connex cun questas prescripziuns.

¹ La cassa da cumpensaziun controllescha periodicamain, sche ses patruns affiliads observan las disposiziuns legalas. Ella po delegar questa controlla als suandants posts:

a.

ad ina interpresa da revisiun ed ad in caporevisur che adempleschan las pretensiuns da l'artitgel 68;

b.

ad ina partiziun speziala da la cassa da cumpensaziun u ad in'organisaziun spezialisada da las cassas da cumpensaziun;

c.

ad in assicurader u ad in organ executiv d'ina assicuranza sociala tenor la LPGA³⁶¹.

² Ils posts incumbensads cun la controlla dals patruns ston suttametter in rapport a la cassa da cumpensaziun.

³ Els annunzian a la cassa da cumpensaziun immediatamain constataziuns da malfatgs u d'irregularitads gravantas.

⁴ Il Cussegl federal po incumbensar l'autoritad da surveglianza da decretar prescripziuns pli detagliadas per la controlla dals patruns.

¹ Per cuvrir ils custs da lur administraziun incasseschan las cassas da cumpensaziun da lur commembers (patruns, persunas cun activitad da gudogn independenta, lavurants da patruns che n'èn betg obligads da pajar contribuziuns, persunas senza activitad da gudogn e persunas assicuradas facultativamain tenor l'art. 2) contribuziuns spezialas che ston vegnir graduadas tenor la capacitad finanziala da las parts obligadas da pajar questas contribuziuns.³⁶² L'artitgel 15 è applitgabel. Il Cussegl federal è autorisà da prender las mesiras necessarias per impedir che las tariffas da las contribuziuns als custs d'administraziun divergeschian memia fitg d'ina cassa da cumpensaziun a l'autra.

² Per lur custs d'administraziun pon vegnir concedids pajaments supplementars a las cassas da cumpensaziun or dal Fond da cumpensaziun da la AVS. L'autezza da quels vegn fixada dal Cussegl federal resguardond commensuradamain la structura ed il champ d'incumbensas da la singula cassa.

^2bis Per realisar la procedura da rendaquint simplifitgada tenor ils artitgels 2 e 3 da la Lescha federala dals 17 da zercladur 2005³⁶³ davart la lavur illegala vegnan concedidas a las cassas da cumpensaziun indemnisaziuns or dal Fond da cumpensaziun da la AVS; l'autezza da questas indemnisaziuns vegn fixada dal Cussegl federal.³⁶⁴

³ Las contribuziuns als custs d'administraziun tenor l'alinea 1 ed ils pajaments supplementars tenor l'alinea 2 ston vegnir duvrads exclusivamain per cuvrir ils custs d'administraziun da las cassas da cumpensaziun e da lur filialas sco er per cuvrir ils custs da revisiun e da controlla. Las cassas da cumpensaziun ston manar in quint separà davart questas contribuziuns e davart quests pajaments.

⁴ …³⁶⁵

¹ Las federaziuns fundaturas, la Confederaziun ed ils chantuns stattan buns envers l'assicuranza per vegls e survivents per donns ch'èn vegnids chaschunads da lur organs da la cassa u da singuls funcziunaris da la cassa cun commetter acts chastiabels u cun violar intenziunadamain u per greva negligientscha prescripziuns. Pretensiuns d'indemnisaziun vegnan fatgas valair da l'uffizi federal cumpetent cun ina disposiziun. La procedura vegn reglada tras la Lescha federala dals 20 da december 1968³⁶⁷ davart la procedura administrativa.

² Pretensiuns d'indemnisaziun da persunas assicuradas e da terzas persunas tenor l'artitgel 78 LPGA³⁶⁸ ston vegnir fatgas valair tar la cassa da cumpensaziun cumpetenta; quella decida en chaussa cun ina disposiziun.

³ La pretensiun d'indemnisaziun finescha:

a.

en cas da l'alinea 1, sche l'uffizi federal cumpetent na decretescha betg ina disposiziun entaifer 1 onn dapi ch'el ha survegnì enconuschientscha dal donn, en mintga cas 10 onns suenter l'acziun donnegianta;

b.

en cas da l'alinea 2, sch'il donnegià n'inoltrescha betg sia pretensiun entaifer 1 onn dapi ch'el ha survegnì enconuschientscha dal donn, en mintga cas 10 onns suenter l'acziun donnegianta.

⁴ Donns, per ils quals stattan bunas las federaziuns fundaturas d'ina cassa da cumpensaziun d'ina federaziun, ston vegnir cuvrids or da la garanzia prestada. La segirezza sto, sche quai è necessari, vegnir cumplettada entaifer 3 mais sin l'import prescrit. Las federaziuns fundaturas da la cassa da cumpensaziun stattan solidaricamain bunas per in donn che surpassa la garanzia prestada.

⁵ Donns, per ils quals stattan buns ils chantuns, pon vegnir scuntrads cun contribuziuns federalas.